Σου έχει τύχει ποτέ να ασχολείσαι με κάτι αλλά το μυαλό σου να βρίσκεται αλλού;
Έχεις βρει ποτέ τον εαυτό σου να περπατά στο δρόμο ενώ ο νους ταξιδεύει σε δεκάδες σκέψεις από το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον;
Συμβαίνει ποτέ να φτάνεις σε ένα μέρος και να μην θυμάσαι τίποτα από τη διαδρομή;
Ή να σκρολάρεις ατελείωτα στο ίντερνετ, χωρίς να έχεις συναίσθηση του τι ακριβώς βλέπεις ή πόσος χρόνος έχει περάσει;
Λοιπόν, δεν είσαι μόνη/ος.
Η απουσία συνειδητότητας είναι μία κατάσταση όπου το μυαλό λειτουργεί στον «αυτόματο».
Έτσι, δίνει εντολές και ολοκληρώνει ενέργειες και σκέψεις χωρίς να έχει πάρει εντολή από κάπου. Με άλλα λόγια, η συνειδητή μας παρουσία απουσιάζει από το παρόν και οι εμπειρίες που βιώνουμε είναι λίγο πολύ σαν να μη συνέβησαν ποτέ.
Η παραπάνω κατάσταση μπορεί να χαρακτηριστεί και ως α-συνειδητότητα και έχει απασχολήσει αρκετά την επιστήμη της ψυχολογίας. Ο κυριότερος λόγος είναι ότι οι άνθρωποι που ζουν στον αυτόματο, τείνουν να είναι λιγότερο ευτυχισμένοι στην καθημερινότητά τους.
Η απάντηση σε όλα τα παραπάνω είναι προφανής και έχει όνομα: ενσυνειδητότητα ή αλλιώς mindfulness (ο αγγλικός επικρατέστερος όρος).
Τι είναι η ενσυνειδητότητα;
Η ενσυνειδητότητα δεν είναι απλώς μία μόδα ή μία νέα τάση που γρήγορα θα ξεθωριάσει. Πρόκειται για μία αρχαία πρακτική που έχει τις ρίζες της στις ινδουιστικές πρακτικές της γιόγκα.
Ωστόσο, το mindfulness έχει συνδεθεί στενότερα με το Βουδισμό και με τις αρχές του Zen ενώ τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει αρκετούς οπαδούς και στο δυτικό κόσμο.
Μία λανθασμένη εντύπωση είναι ότι πρόκειται για μία τεχνική που μπορεί ως δια μαγείας να θεραπεύσει το στρες. Αυτό απέχει πολύ από την πραγματικότητα, καθώς ο σκοπός του mindfulness είναι να μας φέρει σε μία κατάσταση όπου αναγνωρίζουμε πού βρισκόμαστε και τι χρειαζόμαστε, εκτιμώντας τη στιγμή που ζούμε.
Για να δώσουμε έναν πιο συγκεκριμένο ορισμό, ενσυνειδητότητα σημαίνει να είμαστε εντελώς παρόντες στην τρέχουσα στιγμή. Είναι μία κατάσταση πλήρους συγκέντρωσης και προσοχής στο παρόν και αποδοχής των συναισθημάτων, των αισθήσεων και των καταστάσεων που βιώνουμε.
Μέσα από αυτήν, μπορούμε να αποκτήσουμε καλύτερη γνώση και περισσότερη συμπόνοια για τον εαυτό μας, αφού μας διδάσκει πώς να είμαστε μόνοι μας με τον εαυτό μας και να νιώθουμε γαλήνη και ασφάλεια. Μελέτες έχουν δείξει ότι η τακτική εξάσκηση στο mindfulness έχει θεραπευτικά αποτελέσματα, αφού:
- ενισχύει τη συγκέντρωση,
- μειώνει το άγχος και
- αυξάνει την παραγωγικότητα και τη θετική αντιμετώπιση της καθημερινότητας.
Βασικές αρχές mindfulness
Μερικές βασικές αρχές που διέπουν τη φιλοσοφία του mindfulness και μπορούμε να έχουμε υπόψιν μας όταν ξεκινάμε, είναι οι ακόλουθες:
Η έλλειψη κριτικής
Στη ζωή δεν είναι τα πάντα απόλυτα, δεν υπάρχει μόνο καλό και κακό ούτε μόνο μαύρο και άσπρο. Για να εξασκήσουμε τη ενσυνειδητότητά μας είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε την επικριτικότητα που ενεργοποιείται αυτόματα από το μυαλό μας και να την αποσιωπήσουμε.
Η υπομονή
Η ενσυδειδητότητα δεν είναι μία διαδικασία που ενεργοποιείται αυτόματα, οπότε δεν χρειάζεται να απογοητευτούμε αν δεν δούμε τα αποτελέσματα αμέσως. Με υπομονή, προσήλωση και εμπιστοσύνη θα μπορέσουν όμως να ξεδιπλωθούν τα ευεργετικά αποτελέσματά της.
Η εμπιστοσύνη
Το να έχουμε πίστη στον εαυτό μας και στη διαίσθησή μας είναι απαραίτητο για να βρούμε εσωτερική γαλήνη. Άφησε λοιπόν αυτές τις αισθήσεις να σε καθοδηγήσουν και φρόντισε όλες σου οι επιλογές να συμφωνούν με αυτά που σκέφτεσαι και πιστεύεις. Έτσι θα βρίσκεσαι πάντα στο σωστό δρόμο.
Η αποδοχή
Αποδοχή δεν σημαίνει να ανεχόμαστε πράγματα που δεν μας αρέσουν ούτε να υποχωρούμε. Αντίθετα, σημαίνει ότι δεχόμαστε τα πράγματα όπως είναι στην πραγματικότητα, χωρίς να εγκλωβιζόμαστε στις προκαταλήψεις μας.
Ποια είναι τα οφέλη της ενσυνειδητότητας;
Μία συχνή παρεξήγηση είναι ότι πιστεύουμε πως η εξάσκηση της ενσυνειδητότητας έχει να κάνει μόνο με τη θετική σκέψη. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για μία φιλοσοφία που επιτρέπει την αποδοχή όχι μόνο των θετικών αλλά και των αρνητικών εκφάνσεων που έχει η ζωή.
Πολλές μελέτες που έχουν γίνει πάνω στην ενσυνειδητότητα, συμφωνούν ότι έχει αρκετά οφέλη, κυριότερα από τα οποία είναι:
Καλλιεργεί αρετές
Η συμπόνοια και η κατανόηση απέναντι στον εαυτό μας και τους άλλους είναι 2 από αυτές. Η συμπόνοια συγκεκριμένα βρίσκεται στον πυρήνα της ενσυνειδητότητας, καθώς μας βοηθά να έρθουμε σε καλύτερη επαφή με τον εαυτό μας και κατά συνέπεια με τους συνανθρώπους μας. Επιπλέον, δυναμώνει την πνευματική απόδοση, τη μνήμη, τη συγκέντρωση και την ικανότητα ιεράρχησης των αναγκών και βελτιώνει την κριτική και δημιουργική σκέψη.
Χαρίζει ευεξία
Οι πρακτικές mindfulness βοηθούν να εστιάζουμε στο «εδώ» και το «τώρα» και να μην δίνουμε μεγάλη σημασία στις ανησυχίες του μέλλοντος. Κατά συνέπεια, μειώνει το άγχος, την ανασφάλεια, και άλλες έντονες ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές που ξεπηδούν αυτόματα όταν δεν έχουμε τον έλεγχο του μυαλού μας. Με αυτό τον τρόπο καλλιεργούμε τις ικανότητές μας για να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά τις δυσκολίες της ζωής, χωρίς να επιτρέπουμε στα λάθη του παρελθόντος να μας καθορίζουν. Επιπλέον, η ενσυνειδητότητα βελτιώνει τη συναισθηματική ισορροπία και την διαπροσωπική επικοινωνία με τους ανθρώπους στη ζωή μας.
Βελτιώνει τη σωματική υγεία
Κι όμως, επιστήμονες έχουν καταλήξει ότι η ενσυνειδητότητα βοηθά και στο να έχουμε καλύτερη υγεία. Συγκεκριμένα, πρόκειται για μία πρακτική που μειώνει τα επίπεδα του άγχους, το οποίο και συνδέεται με παθήσεις όπως η αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Ακόμη, συμβάλλει στην ανακούφιση του χρόνιου πόνου, τα γαστρεντερικά προβλήματα και βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου. Εξίσου σημαντική όμως είναι και η βοήθεια που προσφέρει στην αντιμετώπιση ψυχικών νοσημάτων όπως η κατάθλιψη, οι κρίσεις πανικού, οι διατροφικές διαταραχές και οι διαταραχές άγχους.
Τεχνικές ενσυνειδητότητας για να ξεκινήσεις
Πολλές φορές οι τεχνικές ενσυνειδητότητας συνδυάζονται με την ψυχοθεραπεία ή το διαλογισμό.
Όμως τα παραπάνω δεν είναι πάντα απαραίτητα για να ξεκινήσεις. Εάν θέλεις να κατανοήσεις περισσότερο τον κόσμο του mindfulness, οι παρακάτω τεχνικές θα σε εισάγουν:
– Βρες ένα ήσυχο μέρος και κάθισε σε μία στάση βολική για εσένα. Στο σημείο αυτό μπορείς να κλείσεις τα μάτια ή να τα αφήσεις ανοιχτά, χωρίς να επικεντρώνεις το βλέμμα και την προσοχή σου σε κάτι συγκεκριμένο. Επικεντρώσου στην αναπνοή σου και επίτρεψε στις σκέψεις να έρθουν και να φύγουν από το μυαλό σου. Προσπάθησε να μην κρίνεις και απλά να παρατηρείς τα όσα σκέφτεσαι, μένοντας επικεντρωμένη/ος στην αναπνοή σου.
– Παρατήρησε τις αισθήσεις του σώματός σου, όπως το βάρος που έχουν τα άκρα σου όταν ασκείται πάνω τους η δύναμη της βαρύτητας ή ενδεχομένως κάποια φαγούρα ή μυρμήγκιασμα που νιώθεις στο κορμί σου. Στη συνέχεια παρατήρησε με τις αισθήσεις σου το χώρο. Άκουσε τους ήχους, μύρισε τα αρώματα, νιώσε με την αφή σου. Στη συνέχεια δώσε όνομα στις αισθήσεις και άφησέ τες να περάσουν. Και πάλι προσπάθησε να μην κρίνεις, παρά μόνο να παρατηρείς.
– Επίτρεψε στα συναισθήματά σου να είναι παρόντα. Άφησε τον εαυτό σου να νιώσει ελεύθερα και προσπάθησε να δώσεις όνομα σε αυτά τα συναισθήματα. Αποδέξου την ύπαρξή σου, χωρίς να κρίνεις τον εαυτό σου για τα όσα νιώθει.
– Θυμήσου! Είναι λογικό το μυαλό να ξεφύγει μερικές φορές. Το σημαντικό είναι να αναγνωρίζεις τις στιγμές που άρχισε να περιπλανιέται σε άλλα μονοπάτια της σκέψης και να το επαναφέρεις μαλακά πίσω στη διαδικασία.
Η παραπάνω πρακτική μπορεί να φαίνεται αρκετά απλή, δεν είναι όμως πάντα εύκολη. Το σημαντικό είναι να μην τα παρατήσεις και τα αποτελέσματα θα αρχίσουν να εμφανίζονται σταδιακά.
Ενσυνειδητότητα = Αλλαγή στάσης ζωής
Ακούγεται πολύ χρήσιμο και απλό αλλά δεν είναι καθόλου εύκολο το να αλλάξουμε στάση ζωής και να είμαστε πιο συνειδητοί και αφυπνισμένοι στο παρόν. Απαιτείται συστηματική πρακτική ώστε να αποδυναμώσουμε αυτοματοποιημένες σκέψεις, συμπεριφορές και πεποιθήσεις που πιθανόν να μας είχαν βοηθήσει στο παρελθόν αλλά πλέον είναι εμπόδια για τη γαλήνη και ανάπτυξη μας. Χρειάζεται πρακτική αλλά και υπομονή η ενσωμάτωση της ενσυνειδητότητας.
Η ενσυνειδητότητα πρακτικά διευρύνει το μεσοδιάστημα μεταξύ ενός ερεθίσματος που προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον ή από εσωτερικές μας διεργασίες και της δράσης που θα επιλέξουμε να ακολουθήσουμε. Όσο περισσότερο διευρύνεται ο χρόνος αυτός, τόσο περισσότερες είναι οι επιλογές μας και οι πιθανότητες να ανταποκριθούμε (respond) με επιδεξιότητα και όχι να αντιδράσουμε (react) αυτόματα, όντας περισσότερο συνειδητοί και όχι «έρμαια» προηγούμενων εμπειριών, τραυμάτων ή της συνήθειας.
Με την ενσυνειδητότητα προσεγγίζουμε την εμπειρία μας με ζεστασιά, καλοσύνη και φιλική περιέργεια, στάση που σιγά σιγά μπορεί να επεκταθεί και απέναντι στην εμπειρία των άλλων και να βελτιώσει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε και σχετιζόμαστε.
Η ενσυνειδητότητα είναι η βάση και η αφετηρία για να μάθουμε πώς να είμαστε αυθεντικοί στις σχέσεις μας και να καλλιεργήσουμε την αποδοχή και την συμπόνια, ξεκινώντας πρώτα από τον εαυτό μας. Είναι ένα δώρο προς εμάς και όσους και όσα έχουν αξία στην ζωή μας και τελικά, στον κόσμο γύρω μας!
