Το φαινόμενο του “Σχεδόν κέρδισα”: Γιατί μας εθίζει
Φανταστείτε να παίζετε στους κουλοχέρηδες στο Vulkan Casino, με τους τροχούς να περιστρέφονται συνέχεια. Εμφανίζονται δύο σύμβολα τζάκποτ και καθώς ο τρίτος τροχός επιβραδύνεται, το τελευταίο σύμβολο σχεδόν αγγίζει το τζάκποτ. Η καρδιά σας χτυπάει δυνατά, τα χέρια σας ιδρώνουν – και παρόλο που δεν κερδίσατε, νιώθετε μια περίεργη αίσθηση ενθουσιασμού. Αυτή η εμπειρία είναι γνωστή ως το φαινόμενο “σχεδόν κέρδισα” και είναι μια από τις πιο ισχυρές δυνάμεις πίσω από την εθιστική φύση του τζόγου και παρόμοιων δραστηριοτήτων.
Τι είναι το φαινόμενο “Σχεδόν κέρδισα”;
Το φαινόμενο “σχεδόν κέρδισα” συμβαίνει όταν ένα άτομο βιώνει μια σχεδόν κερδισμένη νίκη που είναι αρκετά κοντά σε μια επιτυχία ώστε να προκαλέσει τις ίδιες ψυχολογικές ανταμοιβές με μια πραγματική νίκη. Στον τζόγο, είναι το συναίσθημα ότι μόλις που χάνει το τζάκποτ. Στον αθλητισμό, είναι η απώλεια με ένα μόνο πόντο. Στις πωλήσεις, είναι η επιλογή για μια θέση εργασίας, αλλά η μη κατάκτηση της.
Είναι σημαντικό ότι μια σχεδόν νίκη δεν οδηγεί σε άμεση αίσθηση ήττας. Αντίθετα, διεγείρει τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου σχεδόν όσο θα διέγειρε μια πραγματική νίκη, ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να συνεχίσουν να προσπαθούν, συχνά πέρα από λογικά όρια.
Αυτή η παράξενη ψυχολογική αντίδραση έχει τεκμηριωθεί καλά σε διάφορες μελέτες και παίζει κρίσιμο ρόλο σε εθιστικές συμπεριφορές, ειδικά σε εκείνες που συνδέονται με τον τζόγο, τα τυχερά παιχνίδια και τους διαγωνισμούς.
Η επιστήμη πίσω από αυτό: Πώς ανταποκρίνεται ο εγκέφαλός μας
Στον πυρήνα του φαινομένου “σχεδόν νίκης” βρίσκεται η ντοπαμίνη, ο νευροδιαβιβαστής που είναι υπεύθυνος για την ευχαρίστηση, το κίνητρο και την ενισχυτική μάθηση. Όταν κερδίζουμε, η ντοπαμίνη πλημμυρίζει τον εγκέφαλο μας, δημιουργώντας συναισθήματα ευτυχίας και ενθαρρύνοντας μας να επαναλάβουμε οποιαδήποτε ενέργεια οδήγησε στην ανταμοιβή.
Είναι ενδιαφέρον ότι τα παραλίγο ατυχήματα προκαλούν παρόμοιες αντιδράσεις ντοπαμίνης. Η έρευνα, ιδιαίτερα οι μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου, έχει δείξει ότι ο εγκέφαλος αντιδρά στην σχεδόν νίκη με τον ίδιο τρόπο που αντιδρά στην πραγματική νίκη. Η διαφορά; Η ευφορία από μια σχεδόν νίκη συχνά ωθεί τους ανθρώπους να συνεχίσουν να παίζουν, πιστεύοντας ότι η νίκη είναι «προ των πυλών».
Γιατί είναι τόσο εθιστικό αυτό το φαινόμενο
Αρκετοί ψυχολογικοί μηχανισμοί καθιστούν το φαινόμενο ιδιαίτερα εθιστικό. Όταν οι άνθρωποι βιώνουν μια σχεδόν νίκη, συχνά πιστεύουν ότι έχουν κάποια επιρροή στο αποτέλεσμα – ακόμη και σε παιχνίδια καθαρής τύχης. Στους κουλοχέρηδες για παράδειγμα, μετά από μια σχεδόν νίκη, οι παίκτες συχνά αισθάνονται ότι με κάποιο τρόπο βελτιώνονται ή “ζεσταίνονται”. Αυτή η ψευδαίσθηση ελέγχου ενισχύει την αυτοπεποίθηση και ενθαρρύνει τη συνεχή συμμετοχή, ακόμη και όταν η λογική λέει το αντίθετο.
Παραδόξως, μπορεί να αυξήσει το κίνητρο αντί να το μειώσει. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που βιώνουν μια σχεδόν νίκη είναι πιο πιθανό να επιμείνουν να προσπαθούν. Το συναίσθημα του να είσαι «τόσο κοντά» τροφοδοτεί την αποφασιστικότητα, ωθώντας τους παίκτες να συνεχίσουν να προσπαθούν για το πραγματικό έπαθλο.
Μετά από μια σχεδόν νίκη, οι άνθρωποι συχνά δικαιολογούν τη συνέχιση του παιχνιδιού. Σκέψεις όπως “Πλησιάζω” ή “Χρειάζομαι απλώς μια ακόμη προσπάθεια” ενισχύουν τη συμπεριφορά ακόμη και όταν οι ήττες συσσωρεύονται. Αυτή η γνωστική ασυμφωνία – η διατήρηση δύο αντικρουόμενων πεποιθήσεων (γνωρίζοντας ότι είναι απίθανο αλλά νιώθοντας αισιόδοξοι) – επιλύεται επιλέγοντας να πιστέψουμε στην τελική επιτυχία.
Πού συναντάμε το φαινόμενο “σχεδόν “νίκης”
Ενώ ο τζόγος είναι το πιο προφανές παράδειγμα, το φαινόμενο “σχεδόν κέρδισα” εμφανίζεται σε πολλούς τομείς της ζωής:
- Βιντεοπαιχνίδια: Πολλά παιχνίδια σχεδιάζουν επίπεδα έτσι ώστε οι παίκτες να αποτυγχάνουν ελάχιστα, ενθαρρύνοντας επαναλαμβανόμενες προσπάθειες.
- Πωλήσεις και επιχειρήσεις: Η σχεδόν επιτυχία στην εξασφάλιση συμφωνιών ή πελατών μπορεί να ωθήσει τους ανθρώπους να διπλασιάσουν τις προσπάθειές τους.
- Αθλητισμός: Οι ομάδες ή οι αθλητές που χάνουν με μικρή διαφορά συχνά αισθάνονται πιο παρακινημένοι να προπονηθούν σκληρότερα.
- Ρομαντικές αναζητήσεις: Η «σχεδόν» εξασφάλιση μιας σχέσης ή η «σχεδόν» αναζωπύρωση μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να επιμένουν πολύ περισσότερο από ό,τι θα έκαναν διαφορετικά.
Οι εταιρείες και οι βιομηχανίες σχεδιάζουν σκόπιμα εμπειρίες για να εκμεταλλευτούν αυτό το φαινόμενο, γνωρίζοντας ότι μπορεί να αυξήσει σημαντικά την εμπλοκή, την επιμονή και τελικά, τα έσοδα.
Η ψυχολογία του “Σχεδόν κέρδισα” – Ένα δίκοπο μαχαίρι
Το φαινόμενο της “σχεδόν νίκης” αξιοποιεί μερικούς από τους πιο αρχέγονους και ισχυρούς ψυχολογικούς μας μηχανισμούς. Ανταμείβει την επιμονή και την ελπίδα, χαρακτηριστικά που είναι κρίσιμα για την ανθρώπινη επιβίωση.
Ωστόσο, στο πλαίσιο του σύγχρονου τζόγου, των τυχερών παιχνιδιών και του εμπορίου, αυτή η αρχέγονη λειτουργία μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ, οδηγώντας σε ψυχαναγκαστικές και μερικές φορές καταστροφικές συμπεριφορές.
Η αναγνώριση της γοητείας της παραλίγο νίκης – και η κατανόηση των βιολογικών ριζών του – μας δίνει τα εργαλεία για να αντισταθούμε στο να χειραγωγούμαστε από αυτό. Είτε στο καζίνο, είτε στις επιχειρήσεις, είτε στις προσωπικές μας προσπάθειες, το να διατηρούμε καθαρό μυαλό όταν αντιμετωπίζουμε μια “σχεδόν” επιτυχία μπορεί να μας βοηθήσει να διασφαλίσουμε ότι οι αποφάσεις μας καθοδηγούνται από τη λογική και όχι από συναισθηματικά τεχνάσματα.
Τελικά, το να είμαστε “τόσο κοντά” είναι ακριβώς αυτό – κοντά, αλλά όχι ακριβώς. Και η αναγνώριση αυτής της διαφοράς μπορεί να κάνει όλη τη διαφορά.
